Biblioteka w Pergamonie


 

Powrót do: Biblioteka Aleksandryjska | Historia bibliotek | Historia pergaminu

 

Zobacz ilustracje Biblioteki w Pergamonie:

Fragment planu Pergamonu [] Widok zabudowań biblioteki [] Północny portyk biblioteki [] Widok wzgórza Pergamon


 

W północno-zachodniej części Azji Mniejszej powstało w III wieku p.n.e. (283 r. p.Chr.) kosztem państwa Seleucydów królestwo Pergamonu, nazwane tak od swej kolebki i późniejszej stolicy, miasta położonego wyjątkowo pięknie na wysokim wzgórzu nad rzeką Kaikiem. Dzięki rozważnej polityce swych władców osiągnęło wkrótce wielki dobrobyt ludności i wysoki poziom kulturalny. Miasto Pergamon było w starożytności drugim po Aleksandrii ośrodkiem nauki oraz kultury i sztuki hellenistycznej. Jego symbolem stała się biblioteka.

Bibliotekę w Pergamonie najprawdopodobniej zapoczątkował już w drugiej połowie III wieku p.n.e. Attalos I (241 - 197 r. p.n.e.), który gromadził na swym dworze uczonych i artystów. Założył Bibliotekę jako naturalne zaplecze działalności uczonych. Syn jego i następca Eumenes II (197 - 159 p.n.e.) zbudował na zamku pergameńskim w okręgu świętym Ateny Polias wspaniały gmach Biblioteki, którego szczątki odsłoniły wykopaliska zainicjowane w 1878 przez Karola Humana. Układ jej był typowy dla starożytności. Do budynku wchodziło się licznymi drzwiami z kolumnowego portyku, który od północy zamykał święty okręg bogini (Zob. ilustrację). Biblioteka zajmowała cztery duże pomieszczenia. Dokładne ich przeznaczenie jest ciągle jeszcze przedmiotem sporów uczonych. Obecnie wydaje się najbardziej prawdopodobne, że izba wschodnia największa (ok. 16 x 13,5 m), była rodzajem sali reprezentacyjnej, gdzie odbywały się przyjęcia i posiedzenia naukowe pracowników. Trzy nieco mniejsze izby służyły zapewne jako magazyny na książki, w których umieszczono drewniane regały do przechowywania zwojów. Stąd były one wydawane czytelnikom, którzy ze zwojami w ręku mogli udać się do przylegającego od południa portyku, gdzie na świeżym powietrzu zagłębiali się w lekturze (Zob. ilustrację).Plan biblioteki

Pergamon posiadał też bez wątpienia własne skryptoria, w których przepisywano nabyte albo wypożyczone teksty. Być może ze wzmożonym zapotrzebowaniem na materiał piśmienny dla skryptorium i Biblioteki Pergameńskiej oraz chęcią uniezależnienia się od importu papirusu egipskiego można wiązać ówczesne udoskonalenie technologii i wzrost produkcji pergaminu, jakkolwiek zwyczaj pisania na skórach sięga głębokiej starożytności (XX wiek p.n.e.) i wszystkich kręgów jej kultury, a sposób wyrobu pergaminu znany był co najmniej od III wieku p.n.e. W innych źródłach doszukujemy się natomiast wzmianek o tym, że to Ptolemeusz V Epifanes władca Aleksandrii próbował zahamować wzrost Biblioteki Pergameńskiej ograniczając bardzo znacznie (lub nawet wstrzymując) eksport papirusu. Nie wiemy czy zrobił to istotnie ze względów konkurencyjnych, czy też dlatego, że rynek egipski sam pochłaniał całą produkcję krajową. Papirus był kruchym, drogim i trudno dostępnym, ze względu na ograniczenia surowcowe, materiałem pisarskim toteż pojawienie się pergaminu spowodowało stopniowe wypieranie formy zwoju przez kodeks. Ograniczony wielkością skóry zwierzęcej pergamin był zdecydowanie grubszy i przez to nie nadawał się do rolowania. Jednak wyraźna przewaga pergaminowego kodeksu nad papirusowym zwojem zaznaczy się dopiero w IV wieku n.e.

Pergamon stał się poważnym ośrodek naukowym, który świadomie konkurował z aleksandryjskim. Dzieła uczonych z Pergamonu nawiązywały do filozofii stoickiej podczas gdy uczeni aleksandryjscy wyznawali filozofię Arystotelesa. W krytyce filozoficznej posługiwali się metodą alegoryczną, przypisywali m.in. całą teologię i geografię fizyczną stoików Homerowi. Ganili Aleksandryjczyków za zbyt drobiazgowe podejście do poprawności gramatycznej tekstu kosztem interpretacji. Mieli oni posunąć się nawet do poprawiania tekstów Homera, aby je nagiąć do wymagań swej interpretacji. Atenodoros Kordylion z Tarsu ( żył w I wieku p.Chr.)- jeden z bibliotekarzy pergameńskich dopuścił się nawet wycinania z rękopisów starszych stoików fragmentów, które kłóciły się z "czystą" filozofią stoicką. Rozkwit tej szkoły przypada na czasy Eumenesa II, który pozyskał na kierownika biblioteki wybitnego uczonego, był nim Krates z Mallos (miasto w Cylicji w Azji Mniejszej) - wybitny krytyk i założyciel szkoły pergameńskiej. Twierdził on,
że gramatycy interesują się tylko słowami, wymową i podobnymi szczegółowymi zagadnieniami, podczas gdy "krytyk" musi orientowac się we wszystkim, co dotyczy literatury i języka.
Gramatyk jest tylko prostym rzemieślnikiem, on zaś - niby architektem.1 Za takich "rzemieślników" uważał Krates uczonych z Aleksandrii. Pod jego redakcją i nadzorem skatalogowano prawdopodobnie zbiory na wzór Pinakes Kallimacha.

W Pergamonie powstały pierwsze, nie zachowane i znane nam tylko z późniejszych wzmianek traktaty o zbieraniu książek i organizacji bibliotek spisane przez gramatyka Artemona z Kassandrei ( żyli w I w. p.n.e.). Sam jednak fakt ich powstania świadczy o wysokim poziomie ówczesnego bibliotekarstwa. Pracę tego uczonego kontynuował w pierwszych wiekach n.e. Herennios z Bizancjum, który poświecił temu tematowi, aż 12 ksiąg, i Telefos z Pergamonu.

Ambitni Attalidzi nie szczędzili wysiłków, aby podnieść poziom ośrodka pergameńskiego. Zdołali nawet z Aleksandrii ściągnąć uczonych na swój dwór, np. matematyka Apolloniosa z Perge. Wykładał tam także uczeń Arystarcha - Apollodor z Aten. Słynny zaś Arystofanes z Bizancjum, zaproszony przez Eumenesa II tylko siłą został zatrzymany w Aleksandrii. Z książki Anny Świderkówny i Marii Nowickiej Książka się rozwija dowiadujemy się, że:
Eumenes II próbował nawet przekupić Arystofanesa, którego Ptolemeusz V Epifanes wolał dla pewności zamknąć na jakiś czas w więzieniu, by uniemożliwić mu wyjazd do Pergamonu.2
Królowie Egiptu nie byli zachwyceni szybkim rozwojem nowej Biblioteki, która była od początku pomyślana jako konkurencja dla Biblioteki Aleksandryjskiej.

Władcy Pergamonu starali się zapewnić swoim uczonym odpowiedni warsztat pracy badawczej w postaci książek, dlatego dbali by księgozbiór stale się pomnażał. Ich agenci z niemniejszą troską niż aleksandryjscy poszukiwali nie znanych pism wybitnych twórców we wszystkich zakątkach ówczesnego świata kulturalnego, zdobywali najlepsze dostępne jeszcze rękopisy, które nie trafiły jeszcze do konkurencyjnej biblioteki. Rezultatem rywalizacji obu ośrodków był stały wzrost ceny starych rękopisów, a jak poświadcza Galen - nie brakowało, wskutek wzmożonego popytu, przypadków fałszowania rękopisów. Dzięki całej akcji, biblioteka do czasów Cezara posiadała w swoich magazynach około 200 000 woluminów, tyle właśnie zabrał z niej Antoniusz i ofiarował Kleopatrze jako rekompensatę za zniszczenie Biblioteki Aleksandryjskiej spowodowane w 47 roku p.n.e. oblężeniem miasta przez wojska rzymskie. Biblioteka Pergameńska nie przestała istnieć i są przekazy, że funkcjonowała jeszcze w II w. n.e.


 

Powrót do: Biblioteka Aleksandryjska | Historia bibliotek | Historia pergaminu


 

Przypisy

  1. A. Świderkówna, M. Nowicka: Książka się rozwija, s. 291
  2. Tamże.

Źródła:

  • A. Świderkówna, M. Nowicka: Książka się rozwija. Wrocław 1970.
  • K. Głombiowski, H. Szwejkowska: Książka rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i średniowieczu. Warszawa 1979 r.
  • B. Bieńkowska, H. Chamerska: Zarys dziejów książki. Warszawa 1987 r.
  • Encyklopedia wiedzy o książce. red. A. Binkenmajer Wrocław 1971 r.

© Anna Kowalik, studentka I roku, układ graficzny Stanisław Skórka. Ostatnia aktualizacja 12.04.2000 r.

Statystyka