Strona powitalna >> Historia książki >> Książka w Polsce >> Kodeks Behema
Kodeks Baltazara Behema
Kodeks Baltazara Behema powstał w 1505 roku, stanowiąc ważny dokument prawny i gospodarczo-kulturalny. Autor rękopisu (notariusz miejski) Baltazar Behem, zamieścił w nim przywileje i statuty miasta Krakowa oraz ustawy cechowe. Dzieło swe ofiarował tamtejszej radzie miejskiej, prawdopodobnie ubiegając się o stanowisko rajcy. W tym też celu na obu stronach tytułowych dzieła, umieścił nazwiska szanowanych mieszczan, by sobie ich zapewne pozyskać. Choć jak Behem twierdzi, ofiarował Kodeks po to: "aby się szacowne oryginały dyplomów nie niszczyły i aby ojcowie miasta zawsze mogli mieć potrzebne teksty skupione i pod ręką". Książka na swej pierwszej karcie, posiada herb umieszczony w inicjale "Q". Baltazar pieczętował się bowiem herbem Szeliga. Dolny margines tej karty posiada natomiast banderolę i podpis autora z datą 1484. Dzieło nie zostało w całości ukończone przez Baltazara na skutek jego przedwczesnej śmierci. Autor zdołał przepisać ustawy dla dwunastu cechów, zapisując tym samym 247 kart. Dalszą część Kodeksu wykonywał ktoś inny, nieznany z nazwiska, prawdopodobnie obejmując urząd po Behemie. Uważa się jednak, iż zamieszczane w dziele miniatury powstały za życia autora.
Kram uliczny. Kliknij, aby powiększyć
Dzieje Kodeksu
Rękopis został darowany Bibliotece Jagielońskiej w 1825 roku przez Senat Rządzący Wolnego Miasta Krakowa. Kodeks Baltazara Behema został wówczas uznany za jeden z najważniejszych rękopisów Biblioteki Jagielońskiej. Podczas II wojny światowej został wywieziony do Berlina, gdzie prawdopodobnie podczas dokonywania zdjęć, wyrwano tekst z oprawy rękopisu. Z Niemiec trafia na nowo do Krakowa, będąc przechowywanym na Wawelu. Po czym kolejny raz w lipcu 1944 roku, Kodeks Behema zostaje wywieziony do posiadłości wiejskiej w Neuhaus w Bawarii przez gubernatora Franka. W rok później, odnaleziony przez Amerykanów w stanie prawie nieuszkodzonym trafia do Polski wraz z Ołtarzem Mariackim Wita Stwosza. 30 kwietnia 1946 roku zostaje zwrócony prawowitemu właścicielowi - Bibliotece Jagielońskiej w Krakowie (Sygnatura: Ms 16).
Garbarz. Kliknij, aby powiększyć
Szata zewnętrzna Kodeksu
Kodeks Baltazara Behema składa się z 379 pergaminowych kart 97 nbl. + 343 foliowane w XV w. + 29 nlb.). Tenże gruby tom, został zapisany "w jednej kolumnie przeważnie 29 wierszowej gotycką minuskułą, aż do fol. 247 ręką Baltazara Behema" . Następnie do stron końcowych, pisany przez nieznaną(-e) osoby. Wyposażony został w gładką oprawę ze skóry z roku 1880, ze srebrzystymi okuciami.
Ludwisarz. Kliknij, aby powiększyć
Miniatury Kodeksu
Dekorację rękopisu stanowi 27 miniatur, uwzględniające zarówno: "herby Krakowa i cechów oraz rzemieślników i kupców przy pracy, na tle wnętrz ich warsztatów, ulic miejskich i podmiejskiego krajobrazu".
Nie wszystkie z miniatur są jednakże wykonane na tym samym poziomie artystycznym. Behem bowiem, powierzał wykonawstwo niektórych miniatur swym pracownikom, co spowodowało, iż są one gorsze jakościowo.
Do najpiękniejszych miniatur należą : złotnicy, 117x136 mm, fol. 257 r.; kram uliczny, 100x130 mm, fol. 240 r.; malarz 169x136 mm, fol. 267 r.; garbarz 140x140 mm, fol. 276 r.; ludwisarz 176x140 mm, fol. 281 r.; warsztat stolarski 156x134 mm, fol. 284 r.; pracownia miecznika 161x138 mm, fol. 291.
Miniatury tegoż rękopisu są pierwszym na terenach Polski dokumentem, uwzględniającym życie codzienne ludzi pracy.
Scena pod Krzyżem
Na wskroś świeckie, doskonale oddają obraz dnia powszedniego. Wyjątek stanowi miniatura Chrystusa na Krzyżu, pomiędzy N. P. Maria a św. Janem 310x257 mm.
Miecznik. Kliknij, aby powiększyć
Ornamentyka Kodeksu
Zdobnictwo rękopisu odnosi się do późnogotyckiej dekoracji książkowej, cechującej się asymetrią i rozwinięciem na marginesach. Dodatkowo Behem, będąc pełen fantazji, wypełnił kodeks licznymi floresami, zakrętami, plątaniną zawijasów na końcach liter. Dzięki czemu przybierały niekiedy kształty karykaturalnych głów ludzkich, ryb na wędce, jaszczurek, itp.
Wiele też zdobnych inicjałów z jednego pociągnięcia pędzlem, o kolorystyce złota i błękitu, wykonanych było przez samego autora dzieła.
Bibliografia
- Z. Ameisenowa, Kodeks Baltazara Behema, 1961.
- Z. Ameisenowa, Rękopisy i pierwodruki iluminowane Biblioteki Jagielońskiej, 1958.
- Encyklopedia wiedzy o książce, Wrocław, 1971.
- Ilustracje pochodzą z książki Miniatury z Kodeksu Baltazara Behema w fotografii Janusza Podleckiego z tekstem Marcina Fabiańskiego. Kraków 2000
Strona powitalna >> Historia książki >> Książka w Polsce >> Kodeks Behema
Tekst opracowała Sylwia Piekarz. Opracowanie graficzne Stanisław Skórka. Kraków 2002. Statystyka