Pliniusz Starszy (23-79 r. n.e.)
(Gaius Plinius Secundus Maior)

Pisarz, wybitny polityk i wojskowy, największy erudyta rzymski tego okresu.
Pliniusz Starszy urodził się ok. 23 lub 24 r. na południu Italii, w małym miasteczku Novum Comum (Como). W latach 47-52 odbywał służbę wojskową w Germanii, gdzie otrzymał stopień prefectus alae. Brał udział w licznych wyprawach wojennych. W roku 73 był namiestnikiem prowincji Hiszpanii. Sprawował także funkcję wyższego urzędnika rzymskiej administracji w Galii Narbońskiej (70 r.), w Afryce (72 r.) i w Galii Belgijskiej (76 r.). W roku 79 jako komendant stanął na czele eskadry floty stacjonującej w Misenum. Gdy dotarła do niego wieść o wybuchu Wezuwiusza natychmiast wyruszył z akcją ratunkową do Kampanii z zamiarem niesienia pomocy tutejszej ludności. Ciekawość ujrzenia niezwykłego zjawiska przyrody, jakim jest erupcja wulkanu była dlań silniejsza, stała się ona w konsekwencji powodem jego śmierci 25 sierpnia 79 r.
Pozostawił po sobie Testament, w którym adoptował siostrzeńca Pliniusza Młodszego (62-114 r.).

Dorobek pisarski Pliniusza Starszego obejmuje m.in. pisma naukowe, historyczne, z zakresu retoryki i gramatyki. Na uwagę zasługują prace: Studiosus składająca się z 3 ksiąg, w których omawiał on metody wychowania i kształcenia mówcy od samego dzieciństwa; Historia Rzymu w 31 księgach (A fine Aufidii Bassi, tzn. kontynuacja dzieła Aufidiusza Bassusa), Historia wojen z Germanami (Bellorum Germaniae libri) w 20 księgach. Wymienić tu należy dzieła: O walce jeździeckiej (1), O życiu Pompejusza Sekundusa (2), Trzy księgi uczone (6), Wątpliwości językowe (8), Badania przyrodnicze (37).

Jedyne zachowane w całości do dnia dzisiejszego dzieło Pliniusza Starszego to encyklopedia (ułożona nie według haseł, ale działami) powstała w czasach dynastii Flawiuszów pt. Historia naturalis (Historia naturalna). Zadedykował ją autor Tytusowi, synowi Wespazjana. Na dzieło to składa się trzydzieści siedem ksiąg, w których zawarł on około 20 tysięcy informacji ze wszystkich ówczesnych dziedzin wiedzy np. kosmologii, geografii, antropologii człowieka, zoologii, rolnictwa, botaniki, ogrodnictwa, ziołolecznictwa, mineralogii, metalurgii, medycyny, malarstwa, rzeźby, obróbki złota, srebra, kamieni szlachetnych. Sam twierdził, że przy tworzeniu Historii Naturalnej korzystał z dzieł 327 pisarzy greckich i 146 pisarzy łacińskich oraz, że przestudiował około 2000 tomów. Jednak prawdopodobnym jest, że większość informacji pochodziła z niewiadomych źródeł, a sama Historia obfituje w pomyłki i nie jest arcydziełem opracowania literackiego. Autor przeniósł również do pracy wiele osobistych refleksji. Encyklopedia ta stanowi szczególnie cenne źródło historii starożytnej dla badaczy i naukowców. Ciekawostką może być to, że właśnie do niego należał sławny okrzyk "Latifundia perdidere Italiam" (wielkie majątki ziemskie zgubiły Italię) - związany z sytuacją chłopa, który nie mógł wytrzymać konkurencji z wielkimi latyfundiami.
Pliniusz Starszy dzięki Historii Naturalnej zajął poczesne miejsce w dziejach światowej nauki.

Bibliografia
 
Dzieje literatur europejskich, pod. red. W. Floryana, t. 1, Warszawa 1979
O. Jurewicz, L. Winniczuk, Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym, Warszawa 1973
A. Krawczuk, Stąd do starożytności, Warszawa 1985.
K. Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1972.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej A-Z, Warszawa 1990.
S. Stabryła, Starożytny Rzym, Warszawa 1992.
Teksty źródłowe: Republika rzymska w dobie rozkwitu, pod red. L. Piotrowicza, Kraków 1928.
J. Wolski, Historia powszechna: starożytność, Warszawa 1992.

Oprac. Sebastian Pluta i Izabela Wawroska, absolwenci IBiIN AP

Przyłęcki Stanisław krypt. S.P. (1805-1866)

Studiował w Uniwersytecie Lwowskim prawo i filozofię. W roku 1832 został przyjęty jako praktykant
  do Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Następnie pełnił tam funkcję tymczasowego nadzorcy biblioteki. Od 1 stycznia 1839 r. przyjął posadę bibliotekarza zbiorów Gwalberta Pawlikowskiego w Medyce, gdzie pracował do 1844r. W 1845r. podjął się funkcji sekretarza w nowo powstającym Galicyjskim Towarzystwie Gospodarskim. We wrześniu 1862 r. objął stanowisko bibliotekarza w Bibliotece Wilanowskiej, zaoferowane mu przez Augusta Potockiego, gdzie pracował aż do śmierci. Piastując funkcję sekretarza Biblioteki Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (liczyła ponad 4 tysiące woluminów), sporządził dla niej katalog kartkowy, który częściowo został wydrukowany w latach 1848-56 w Rozprawach c.k. Galicyjskiego Towarzystwa w tomach 5-8, 10,11,15,19. Na łamach Rozpraw umieszczał także szczegółowe sprawozdania biblioteczne uwzględniając wszelkie dary zasilające Bibliotekę. Ponadto
  w Dzienniku Literackim z roku 1852 (nr 32, s. 251) w cyklu "Biblioteki lwowskie" ogłosił artykuł Biblioteka Towarzystwa Gospodarskiego. Pracując jako sekretarz równocześnie uczestniczył w pracach Ossolineum przy reedycji Słownika języka Polskiego S.B. Lindego. Mając dostęp do zbiorów Ossolineum, odnalazł wśród rękopisów nieznany utwór Wacława Potockiego Wojna chocimska.

  Na dorobek naukowy Stanisława Przyłęckiego składają się prace historyczne, często anonimowe, drukowane w czasopismach lwowskich. Publikował też artykuły dotyczące bibliotek. Należą do nich: J.M. hr. Ossoliński jako prefekt c.k. Nadwornej Biblioteki w Wiedniu(Rozmaitości 1835 nr 13), Radziwiłłowska biblioteka w Nieświeżu ( Sławianin S. Jaszowskiego T1, 1836, s. 128-130) oraz Opisanie pałacu
  w Podhorcach  ( Dniestrzanka S. Jaszowskiego 1841, s. 9-33). Pozostawił także liczne prace bibliograficzne: Wiadomości o wtórnym wydaniu żywota Chrystusa przekładania Baltazara Opecia ( Bib. Nauk. Zakł. im. Ossolińskich. T. 10: 1844 i odb), Wiadomości o życiu i pismach J. Kochanowskiego (Przemyśl 1857), Mateusz Bembus (Dziennik Literacki, 1854 nr 23-25), Jan Nepomucen Kamiński - szkic bibliograficzny, wydany przez L. Bernackiego (Stulecie Gazety Lwowskiej, T. 1 cz.2 L. 1911 s. 14-25). Jednak najważniejsze dzieło Stanisława Przyłęckiego pozostało w rękopisie. Jest to retrospektywna bibliografia polska Księgoznawstwo polskie powszechne porządkiem abecadłowym ściśle ułożone. Dzieło to jest zwieńczeniem dorobku twórczego Przyłęckiego; to wynik 30-letnich poszukiwań w bibliotekach: Ossolińskich, Uniwersytetu Lwowskiego, Jagiellońskiego, w Bibliotece Wilanowskiej, w księgozbiorach Medyki, Raju, Dzikowa i Sieniawy, a także w różnych zbiorach prywatnych, klasztornych, na terenie Galicji. Było to najpełniejsze dzieło bibliograficzne przed Bibliografią polską K. Estreichera.   Księgoznawstwo S. Przyłęckiego, 10 grubych foliantów, zostało zakupione po śmierci autora przez Bibliotekę Cesarską w Petersburgu, jednak dwa jego warianty wraz z całą spuścizną rękopiśmienną zakupiła Biblioteka Ossolińskich.

   Z mniejszych prac Przyłęcki pozostawił nie ukończony szkic o bibliotekach i bibliotekarstwie, Bibliomania, Spis rękopisów polskich, Katalog dedykacji, który obejmuje krótkie życiorysy w układzie alfabetycznym
  z wykazem prac odnoszących się do tej osoby i prac jej dedykowanych.

   Stanisław Przyłęcki posiadał również bardzo bogaty własny księgozbiór. Zawierał on głównie stare druki - polonica. Pozycje były oznaczone exlibrisem w dwóch rodzajach lub pieczątką. Woluminy często posiadały pełny podpis Przyłęckiego lub inicjał nazwiska. Księgozbiór ten po śmierci St. Przyłęckiego został przekazany do Biblioteki w Łańcucie , gdzie w Bibliotece Muzeum znajduje się do dnia dzisiejszego.

   Dzięki tak bogatemu dorobkowi naukowemu, nazwisko Stanisława Przyłęckiego znalazło się w Bibliografii polskiej K. Estreichera, Bibliografii historii polskiej L. Finkla, Bibliografii bibliografii polskich W. Hahna, Słowniku pracowników książki polskiej, Dziejach bibliografii w Polsce J. Korpały oraz we wszystkich pracach dotyczących Ossolineum, a także Biblioteki wilanowskiej.

1 Niniejszy życiorys opracowano na podstawie biogramów: a) K. Korzon: Przyłęcki Stanisław, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław 1986, T. 29, s. 199-201 b) H. Wolszczanowa: Przyłęcki Stanisław, w: Słownik pracowników książki polskiej, Łódź 1972, s. 727-728.

Opracowała: Elżbieta Franaszek

Wirtualna Historia Książki i Bibliotek. Kraków 1997-2007.
Statystyka