Strona powitalna >> Dział: historia książki >> Książka w Egipcie

Język egipski należy do najstarszych języków „pisanych” na świecie. Wyróżnia się pięć głównych etapów jego rozwoju :

• język staroegipski - inskrypcje z okresu Starego Państwa (ok. 2650-2135 przed Chrystusem)
• język średnioegipski - uważany za charakterystyczną formę języka egipskiego, stosowany w okresie ok. 2135-1785 r. p.n.e., aż do IV w. n.e.
• język późnoegipski - j. potoczny, używany w okresie 1550-700 p.n.e., stosowany w dokumentach prywatnych, rzadziej w inskrypcjach monumentalnych


• język demotyczny - używany od ok. 700 r. p.n.e. do ok. 600 r. n.e., był gwarową wersją języka późnoegipskiego, pisano go demotyką
• język koptyjski - zapoczątkowany ok. III w. n.e. i używany do dziś, jedyny etap rozwoju języka egipskiego, w którym znana jest struktura samogłoskowa wyrazów, w języku tym wyróżnia się również dialekty (saidzki, bohairyjski, achmimski i fajumski).

Najstarsze zabytki języka egipskiego, utrwalone pismem hieroglificznym, pochodzą najprawdopodobniej z ok. XXXIV wieku p.n.e. - tabliczki z nekropolii U w Abydos. Nie wyklucza to prawdopodobieństwa, iż Egipcjanie znali pismo już wcześniej. Hieroglify były najdłużej funkcjonującą formą pisma egipskiego. Były one zagadką aż do 1822 r., kiedy to odczytał je Jean Francois Champollion (1790-1832), posługując się m.in. kamieniem z Rosetty odkrytym w czasie inwazji napoleońskiej na Egipt w 1798 r. Kamień ten zawierał tekst w językach greckim i egipskim.

   Hieroglify wyryte w kamieniu

Hieroglify miały początkowo charakter obrazowy (ideograficzny), co oznaczało iż jeden znak odpowiadał (zazwyczaj) jednemu wyrazowi. Większość z nich to wyobrażenia przedmiotów (wytworów przyrody, dzieła rąk ludzkich), które łatwo dziś rozpoznać. Hieroglify upraszczano m.in. w celu ułatwienia szybszego zapisu w życiu codziennym, dzięki czemu ukształtowało się pismo hieratyczne i pismo demotyczne (zw. ludowym). Pismo hieroglificzne używane było głównie do monumentalnych tekstów o charakterze religijnym. Najczęściej ryto je w kamieniu. Od III w. n.e. język egipski zapisywano alfabetem greckim dodając siedem nowych znaków. Pismo to nazwano koptyjskim (od Koptów - chrześcijan egipskich).

Starożytni Egipcjanie jako materiału piśmienniczego używali papirusu oraz kamienia do tworzenia napisów pomnikowych (np. w grobowcach faraonów). Najstarszy zwój papirusowy z zapisanymi hieroglifami pochodzi z ok. 2400 r. p.n.e.

Znaki na papirusie rysowano za pomocą cienkiej trzcinki, ściętej ukośnie przy końcu. Ponieważ było to bardzo nietrwałe narzędzie, pisarz egipski musiał mieć cały ich zapas, który układał na specjalnej palecie. Na tejże palecie znajdował się również barwnik (ówczesny atrament), sporządzany z sadzy zmieszanej z żywicą, tartą gumą i wodą. Jak dowodzą znaleziska z tego okresu farba ta jest bardzo trwała, do dziś papirusy sprzed kilku tysięcy lat zadziwiają niezwykłą barwą i połyskiem pisma. [Rys. 3]

Niewiele informacji zachowało się o zbiorach książek w starożytnym Egipcie. Prawdopodobnie już za Cheopsa istniała instytucja sprawująca funkcję dzisiejszego archiwum i biblioteki. Ślady takiego zbioru zachowały się również z okresu panowania króla Amenchotepa III (1411-1375 p.n.e.) i jego syna Amenchotepa IV (1375-1358 p.n.e.) W ruinach królewskiej rezydencji odnaleziono 358 cegiełek glinianych zapisanych pismem babilońsko-asyryjskim, zawierających m.in. listy do obu królów oraz przekłady z mitologii babilońskiej. Wśród znalezisk natrafiono na tajemniczą tabliczkę z imionami Amehotepa III i jego małżonki z tytułem Księga o sykomorze i oliwce. Najprawdopodobniej tabliczka ta była etykietą na pojemniku do przechowywania zwojów papirusów.

Książka egipska posiadała wówczas formę zwoju. Najpopularniejszym rodzajem książki była tzw. Księga umarłych, którą wkładano do grobu jako pomoc w wędrówce do królestwa cieni. Jej Treścią były teksty święte i modlitwy wzbogacone charakterystycznymi ilustracjami. Księgi takie pisano w Egipcie masowo zostawiając wolne miejsce na dopisanie imienia zmarłego. Fakt ten jest dowodem na to, iż w starożytnym Egipcie istniał handel księgarski.

Historyk grecki Diodor Sycylijski pisał o istnieniu świętej biblioteki zwanej p.n.e. lecznicą duszy. Miała ona funkcjonować za czasów Ramzesa II (1348-1281 r. ). Biblioteka, której istnienie nie podlega wątpliwości, znajdowała się w Edfu, ośrodku kultu boga słońca - Horusa. Na ścianach sali bibliotecznej wykuto najstarszy katalog biblioteczny zawierający 37 tytułów. Podobna biblioteka istniała w świątyni bogini Izydy na wyspie Philae. W pobliżu Teb natrafiono na dwa groby, z których tytuły podawały słowo bibliotekarz, prawdopodobnie byli to ojciec i syn.

Na początek

Zobacz Literaturę »

Zobacz takze:
Mezopotamia | Grecja | Rzym | Pismo w Egipcie | Biblioteka Aleksandryjska |Historia papirusu |Literatura | Dział: historia książki