Język i Pismo arabskie
Strona powitalna >> Historia pisma >> Pismo arabskie
| Język i Pismo arabskie |
|
Pismo arabskie | Pismo artystyczne | Rodzaje pisma artystycznego
Język arabski należy do grupy języków semickich (nazwa od biblijnego Sema), obok języków: akadyjskiego (asyryjskiego i babilońskiego), aramejskiego, fenickiego, hebrajskiego i amharskiego.
Język arabski dzieli się na dwa zasadnicze rodzaje południowoarabski i
północnoarabski.
Największego rozkwitu doczekała się odmiana północna, która posiadała najbogatsze
słownictwo i doskonałą strukturę gramatyczną, najlepiej nadawała się do utrwalania dzieł
literackich świata arabskiego. Stała się także wyłącznym językiem Koranu, co spowodowało
jej
rozpowszechnienie w państwach islamu.
Przez długi czas północnoarabski pełnił podobną rolę co łacina w Europie. Wykształcił się z
niego: j. perski
(ok. X w.), j. turecki (XVI w.) i wiele innych.
Współczesny język arabski różni się od klasycznego, jego ewolucja podążyła w kierunku
precyzyjności i jasności (tak jak w językach europejskich).
Pismo arabskie wywodzi się z pisma aramejskiego, rozwinęło się i rozpowszechniło w Arabii wraz z islamem. Przyjęte zostało przez kraje muzułmańskie, które posługiwały się innymi językami, obecnie stosowane jest w państwach Afryki północnej, należy do najbardziej rozpowszechnionych pism na świecie.
W piśmie tym, jak we wszystkich pismach semickich, występuje system spółgłoskowy - czyli oznacza się jedynie spółgłoski bez samogłosek, mimo że się je uwzględnia przy czytaniu. Alfabet arabski posiada 28 znaków, które zapisuje się od prawej do lewej. Czytelnik arabski może mieć sporo kłopotu z lekturą gdyż litery-spółgłoski arabskie posiadają po cztery postaci (zależnie czy występują na początku, środku, końcu wiersza czy też samodzielnie). Jakby tego było mało wiele liter wygląda identycznie lub prawie identycznie, rozróżniają je punkty diakrytyczne znajdujące się nad lub pod literami. Można więc stwierdzić, że pismo to jest istną łamigłówką szczególnie dla Europejczyka.
Pismo arabskie było nie tylko nośnikiem treści, ale również ozdobą rękopisu, z czasem stając się ogólnie przyjętym ornamentem w sztuce muzułmańskiej. Twórcy, którzy potrafili tworzyć piękne rękopisy i ozdabiać je, cieszyli się ogromnym poważaniem na równi z mężami stanu. Kaligrafowie posiadali własny cech lub akademię, pisano o nich nawet obszerne monografie, byli uważani za ozdobę panujących. Jeżeli kogoś nie stać było na kupienie całego rękopisu, fundował sobie kilka stron z tekstami z Koranu, który również miał wpływ na prestiż kaligrafów w świecie muzułmańskim (przepisywanie świętej księgi islamu było zaszczytem). Tradycja przepisywania Koranu wpłynęła na rozwój arabskiego pisma artystycznego.
Nazwa tego pisma wywodzi się od miasta Kufy. Był to ośrodek polityczny i kulturalny świata arabskiego. Tu też prawdopodobnie pismo to rozwinęło się do postaci jaką możemy dziś podziwiać. Używano go przede wszystkim do przepisywania Koranu, ale również jako pismo urzędowe, tworzono nim także inskrypcje kamienne, ornamenty architektoniczne, napisy na monetach oraz ozdabiano przedmioty artystyczne.
Cechy charakterystyczne kufi to: szerokie i proste linie liter, wydłużone trzony, duże
punkty
diakrytyczne o postaci ślimakowatej i sylwetki liter przypominające prostokąty. Pismo
to, początkowo proste, ewaluowało do stylu ozdobnego z wykorzystaniem plecionek i elementów kwiatów. Na zmiany te wpływali kaligrafowie m.in. Kutba i Ustad z Sistanu.
Około VIII wieku, w celu zapełnienia pustych miejsc w tekście zaczęto wyciągać dolne części
liter, rozszerzać ich brzuszki, zawijać końcówki - tak powstało kufi
pełzające
Ten sam powód (zapełnianie pustych miejsc) doprowadził do powstania w X w., tzw. kufi kwiecistego. "Białe plamy" na pergaminie lub papierze wypełniały ornamenty kwiatowe, które z czasem usamodzielniły się tworząc arabeskę - ornament składający się z motywów roślinnych ułożonych w najrozmaitsze kształty geometryczne i sploty (dalekich od rzeczywistych kształtów przyrodniczych), oraz motywów zaczerpniętych z pisma, scenki rodzajowe, figury astrologiczne, postacie mitologiczne (sfinksy, gryfy), części ciała zwierząt itp. Szczególnie piękne przykłady arabesek pochodzą z Persji.
Kufi splecione, to dalsza modyfikacja i jeszcze wyraźniejsze dążenie do zapełnienia tekstu ornamentyką. Cechuje się niekiedy skomplikowanym i splątanym łączeniem liter oraz stosowaniem medalionów. Było bardzo popularne w XI w., służyło do sporządzania formuł błogosławieństw oraz zwykłych tekstów. Zdobnictwo liter posunęło się tak dalece, że odczytanie treści wymagało dużo trudu.
Kufi mówiące było odmianą z trzonami ozdabianymi głowami ludzkimi i smoczymi.Kufi "splecione" było ostatnim etapem rozwoju tego pisma, używane głównie jako ornament stopniowo od XI w. wypierane przez pismo okrągłe naschi.
Jest to pismo okrągłe związane z nowym materiałem piśmienniczym - papierem, który był odpowiedni dla pisania dużych znaków. Do powstania tego pisma przyczynili się kaligrafowie, byli wśród nich Ali ibn Ubajd ar-Rihani (zm. w 843 r.), wezyr Ibn Mukla (885-940), który nawet po ścięciu ręki potrafił tworzyć wspaniałe rękopisy, Abu Abd Allah al-Hasan (881-942) i Jakut al-Musta'simi (zm. 1298), twórca własnej odmiany naschi, zw. jakuti.
Nashi stosowano w książkach, inskrypcjach kamiennych i pomnikach. Było to pismo mało ozdobne, w porównaniu z kufi, chodziło w nim głównie o uzyskanie proporcji pomiędzy częściami liter, nie było możliwości stosowania bogatej ornamentyki. Dlatego też dążono do utworzenia odmian nashi, jedną z nich jest pismo thuluth (tureckie sulus).
Nazwa oznacza "jedną trzecią" pochodzi stąd, że wysokość liter tego pisma dochodziła do
jednej trzeciej wysokości dopuszczalnego formatu pisma naschi. Thuluth pozwolił na
"ożywienie" pisma zawijasami i ozdobami, najbardziej rozwinęło się ono w Turcji.
Było to pismo ozdobne symetryczne i proporcjonalne używane do tytułów, dyplomów,
inskrypcji w meczetach i grobowcach. Wytworzyło się kilka odmian, m.in.: dżeli sulus,
kalyn sulus, aczyk sulus i seldżuka sulus.
Inna odmianą pisma naschi było pismo rika (ri'ka), charakteryzujące się miękkością falistych linii. W XV w. używane było w krajach osmańsko-tureckich.
Istniało również tauki - pismo kancelaryjne do sporządzania zarządzeń państwowych.
Nazwa pochodzi od obszaru, gdzie powstało - Magrebu, obejmującego kraje arabskie Afryki Północnej i Hiszpanię arabską. Styl magribi wytworzył się z kufi, najprawdopodobniej powstał w Kajrawan - ośrodku politycznym i kulturalnym Afryki północnej, leżącym poza granicami Orientu (wschodnich państw arabskich), stąd też druga nazwa kajrawani.
Jedną z cech charakterystycznych magribi są punkty diakrytyczne liter fa i kaf, podobnych do siebie, różniących się kropkami umieszczanymi nad lub pod nimi. Najstarsze zabytki pisma magribi pochodzą z 912 r. Po przeniesieniu się świata arabskiego do Hiszpanii powstała nowa odmiana pisma - andaluzyjska (kordobańska) - odznaczająca się zaokrąglonymi formami liter. W XII w. ten typ magribi rozpowszechnił się w Hiszpanii, a szczególnie w Sewilli i Walencji, stąd dotarł na Sycylię. W XIII w. Muzułmanie zanieśli swoje pismo do Afryki centralnej, gdzie w Timbuktu założyli czwarty już ośrodek intelektualny, w którym również powstał osobny styl pisma zw. tonbuktu lub sudańskim.
Obecnie w Afryce północnej wyróżnia się cztery podstawowe odmany magribi: pismo tunezyjskie, algierskie, feskie i sudańskie. Wyróżniającym elementem pisma magribi są zaokrąglenia nadające mu charakter delikatny i subtelny, przykładem mogą być piękne Korany wykonane pismem magibi-andalusi pochodzące z XIII w. pisane na pergaminie. Zawierają ornamenty arabeskowe w czym celował szczególnie styl mauretański z Granady i Fezu z okresu XIV i XV w. Korany z tego obszaru, posiadają tytuły sur (rozdziałów) pisane andaluzyjską formą nashi ze złotymi literami i obramowaniami. W Maroku styl "andaluzyjski" utrzymał się do XVIII w., charakteryzując się bogato zdobionymi ramami z wąskim polem tekstu.
Pismo to powstało w Persji ok. XII w. Nazwa ta'lik ozn. "zwieszanie", dlatego że widocznym elementem tego stylu jest dążenie do zwieszania się liter z góry w dół oraz układ skośny. Cechy te uzyskiwano dzięki wydłużaniu liter końcowych i zniekształcanie za pomocą skośno prowadzonego pióra trzcinowego od góry w dół. Pismo to stało się też symbolem niezależności kulturowej Persów od Arabów.
Ta'likiem pisano już w XI w., w XIII w. używano go w rękopisach poezji perskiej, do ksiąg o
charakterze naukowym stosowano arabskiego naschi. Z powodu małej liczby zabytków tego
pisma trudno jest dziś prześledzić jego rozwój. Znane jest nazwisko kaligrafa Nadżima
ad-Din Abu Bakr Muhammada, który pisał podobno siedemdziesięcioma stylami pisma.
Kaligraf z Persji o imieniu Mir Ali Tabrizi był twórcą pisma, które powstało z połączenia pism
naschi i ta'lik, nazwano je nasta'lik. Styl ten charakteryzuje się fantazyjnością,
lekkością i uwydatnieniem linii oraz upraszczaniem liter. Swój urok prezentowało w poezji
perskiej, gdzie w tzw. "dywanach" (zbiorach wierszy jednego poety) pojawiał się tekst w dwu,
czerech lub sześciu kolumnach.
Wielu kaligrafów pracowało na dworze księcia Bajsunkur w Herat. Najbardziej znanym był
Sułtan Ali Maszhadi zw. "sułtanem kaligrafów" - autor traktatu o kaligrafii.
Istniało jeszcze jedno pismo w Persji - szikeste. Było ono małe, drobne, litery połączone były w jeden znak graficzny, nie stosowano w nim żadnych punktów diakrytycznych, co właściwie uniemożliwiało jego odczytanie, jakby tego było mało ozdabiano pismo liniami skośnymi i poprzecznymi, które jeszcze bardziej utrudniały czytanie. Wykaligrafowana i ozdobiona karta przypominała raczej obraz lub gobelin nadający się bardziej do wiesznia na ścianie niż do czytania.
Opisane tu rodzaje pism w drodze ewolucji poddane zostały różnym modyfiakcjom w zależności od kraju w którym je stosowano. W Turcji Osmańskiej rozwinęły się odmiany pisma wywodzące się z naschi - diwani i rika, z nasta'lik - dżeri. Turcja szczególnie zasłynęła z kaligrafii i malarstwa miniaturowego opartego na wzorach perskich.
Historia pisma | Państwa arabskie | Pismo egipskie
(c) Stanisław Skórka, tekst na podstawie J.Bielawski: Książka w świecie
Islamu. Wrocław 1961
Ostatnia aktualizacja 6.02.2003
Statystyka