Strona powitalna >>  Dział: historia pisma  >> Pismo runiczne

Wstęp | Historia | Charakterystyka | Futhark | Zabytki | Zobacz także

Wstęp

Nazwa tego pisma pochodzi od gockiego słowa "runa", czyli tajemnica. Używana jest też inna nazwa - "futhark", która wzięła się od sześciu pierwszych liter alfabetu. Znaki runiczne są najstarszym typem pisma ludów barbarzyńskich zamieszkujących północną Europę. Było to proste pismo alfabetyczne, nadające się do wielu celów: pamiątkowych, prawnych i praktycznych.

Wśród dawnych ludów północnej Europy rozpowszechnione było przekonanie, iż runy są znakami objawionymi ludziom przez Boga, stąd też przypisywano im znaczenie tajemne, wykorzystywano do wróżenia oraz sporządzania talizmanów chroniących przed złem i wzmacniających organizm człowieka. Najdawniejsze inskrypcje runiczne pochodzą z II i III wieku n.e.. Nie wiemy, kiedy i gdzie wynaleziono runy. W dalszej części strony przytoczone zostaną najpopularniejsze hipotezy na temat runów.

Historia

Historia tego pisma sięga do czasów Cesarstwa Rzymskiego, kiedy to na pograniczu z imperium żyły ludy barbarzyńskie posługujące się językami germańskimi, m.in.: Anglowie, Frankowie, Fryzowie, Goci, Jutowie, Longobardowie, Sasi, Skandynawowie, Teutonowie oraz Wandalowie. Plemiona te, pomimo powszechnej opinii,iż były niepiśmienne aż do momentu chrystianizacji, posiadały swój sposób pisania (alfabet runiczny). Obecnie wiadomo że runy stanowią zapis wczesnych stadiów rozwoju języków gockiego, duńskiego, szwedzkiego, norweskiego, angielskiego, fryzyjskiego i plemion środkowych Niemiec. Najstarsze inskrypcje runiczne sięgają II wieku n.e. i wykazują takie mistrzostwo pisma, że musiało powstać na początku ery chrześcijańskiej.

Jest wiele hipotez na temat powstania pisma runicznego. Początkowo myślano, że wywodzi się ono od liter alfabetu łacińskiego, ze względu na podobieństwo (adaptacja prestiżowego pisma na potrzeby barbarzyńców). Kolejna teza głosiła, iż runy mają pochodzenie wschodnioeuropejskie, ponieważ odnaleziono na tych terenach wczesne znaleziska zapisane pismem runicznym przez Gotów. Niektórzy uważają, że runy podobne są do liter greckiego alfabetu tj. np. b do beta, lub też pochodzenie pisma argumentowali patriotycznie. Problem nadal pozostaje nie rozwiązany.

Mimo tego, że najstarsze inskrypcje datuje się nas schyłek drugiego wieku n.e., przypuszczalnie powstało ono wcześniej, gdyż ukazuje mistrzostwo wykonania i dojrzałość w technikach zapisywania znaków. Pismo to szybko się rozpowszechniło i rozwinęło. Już około 500 r.n.e. odnajdujemy jego ślady w Danii, Szwecji, Polsce, na Rusi i Węgrzech. Wiemy że runy były używane przez wiele stuleci i w wielu krajach. W XI wieku obserwujemy wymieranie pisma na terenie Anglii, Niemiec i Holandii. Zostaje zastąpione przez pismo łacińskie. Odwrotnie dzieje się na terenach Skandynawii i jej koloniach, runy przetrwały tam od początku ich istnienia aż po dzień dzisiejszy. Dla badaczy najcenniejsze są wczesne inskrypcje, opisujące wydarzenia i zjawiska, na temat których istnieje niewiele świadectw.

Rodzi się pytanie dlaczego wynaleziono runy, po co były potrzebne Germanom? Istnieją dwie hipotezy na ten temat. Jedna głosiła że plemiona germańskie stworzyły pismo runiczne jedynie na potrzeby religijne, rytualne czy magiczne. Nie wykorzystując go w życiu codziennym, gdyż przekaz ustny i pamięć ludzka były wystarczające. Większość runologów odrzuca takie stwierdzenie i uważa, że ludy germańskie używały runów w życiu codziennym.

Trudno określić, jak powszechną była znajomość tego pisma wśród ludzi. Na temat mistrzów pisma runicznego również niewiele wiadomo: nie wiemy jak ich ćwiczono, kto ich zatrudniał, czy komponowali teksty, ile inskrypcji mogli wykonać w ciągu swego życia.

Runolodzy mają wiele trudności w badaniu tego pisma. Materiał który przetrwał do dzisiaj to zaledwie mały fragment całego zasobu runów z dawnych czasów. Popularne było zapisywanie tekstu na drewnie i kościach (bardzo nietrwałym materiale) ze względu na dostępność. Napisy na metalu ulegały korozji, a metale szlachetne, srebro i złoto, były przetapiane dla wartości kruszcu.

Charakterystyka

Znak	Litera	Nazwa	Znaczenie	Drzewo	Kolor	Ziele	Klejnot
	F	Feoh	bydło	bez czarny	jasnoczerwony	pokrzywa	agat mszysty
	U	Ur	bawół	brzoza	ciemnozielony	mech torfowiec	granat
	TH	Thorn	cierń	cierń	jaskrawo-czerwony	rojnik	szafir
	A	Ansur	usta	jesion	ciemnoniebieski	muchomor	szmaragd
	R	Rad	koło od wozu	dąb	jaskrawo-czerwony	bylica	chryzopraz
	K	Ken	latarnia	sosna	jasnoczerwony	pierwiosnek	krwawnik
	G	Geofu	dar	jesion/wiąz	głęboki niebieski	bratek	opal
	W	Wynn	szczęście	jasion	żółty	len	diament
	H	Hagall	grad	jesion/cis	jasnoniebieski	konwalia	onyks
	N	Nied	potrzeba	buk	czarny	rdest wężownik	lapis lazuli
	I	Is	lód	olcha	czarny	lulek czarny	kocie oko
	J	Jara	żniwa	dąb	jasnoniebieski	rozmaryn	kornalina
	Y	Eoh	cis	cis	ciemnoniebieski	mandragora	topaz
	P	Peorth	kubek do kości	olcha	czarny	tojad	akwamaryn
	Z	Elhaz	łoś	cis	złoty	andżelika	ametyst
	S	Sigel	słońce	jałowiec	biały/srebrny	jemioła	rubin
	T	Tyr	Tyr(bóg)	dąb	jaskrawo-czerwony	szałwia	koral
	B	Beorc	brzoza	brzoza	ciemnozielony	Alchemilla xanthochra	kamień księżycowy
	E	Ehwaz	koń	dąb/jesion	biały	krostawiec	szpat islandzki
	M	Mann	człowiek	ostrokrzew	głęboki czerwony	marzanna	granat
	L	Lagu	woda, morze	wierzba	głęboki zielony	por	perła
	NG	Ing	Ing (bóg)	jabłoń	żółty	chmielnik	bursztyn
	D	Daeg	dzień(światło)	światło	świerk	jasnoniebieski	szałwia sclatrea
	O	Othel	własność	głóg	głęboki żółty	koniczyna	rubin

Na podstawie:
Baggott A.: Runy. Podglądanie przyszłości, zrozumienie siebie, przywracanie harmonii i zdrowie;
Łódź, 1999.

Futhark

Futhark to pismo pionowe o kształtach okrągłych, związane z materiałem który był wykorzystywany do zapisu, było to zazwyczaj drewno. Pisano na podłużnych drewnianych listwach, których słoje utrudniały wyrycie kresek poziomych i krzywizn. Litery składały się z pionowo prowadzonych cięć w poprzek włókien oraz z cięć ukośnych które stały oddzielnie. Większość runów składa się z pojedynczego, wysokiego wycięcia pionowego, oraz pewnej liczby odgałęzień pochylonych na jedną lub na dwie strony. Nawet najwcześniejsze przykłady pisma wykazują, że występowały różnice w kształcie niektórych liter, trudno więc podać standardowy wzór germańskiego runicznego alfabetu. Runy były używane przez wiele stuleci i w wielu krajach, istniały lokalne różnice w formie.

Występują trzy rodzaje pisma runicznego:

1. Runy starogermańskie - 24 znaki.
Najstarszy rodzaj pisma runicznego, który występowała głównie w północnej Europie, między III a IX w. n.e.

2. Runy anglosaskie - 31 znaków.
Wędrujące licznie ludy germańskie prawdopodobnie pochodzące z Fryzji, które przybyły w V w. n.e. na tereny Anglii przyniosły wraz ze sobą runy. Mają one dużo cech wspólnych z fryzyjskimi runami. Wzbogacono 24 literowy futhark do 28 i więcej na potrzeby lingwistyczne.

3. Młodszy futhark (lub też nordycki czy skandynawski)16 znaków.
Tutaj obserwujemy odwrotną sytuację, futhark został zredukowany z 24 do 16 znaków. Występował głownie na terenie Skandynawii. Większość znanych nam napisów runicznych pochodzi z terenów Szwecji. Z powodu ich przewagi runy uważa się powszechnie za nordyckie.

Najbardziej znana i dostępna kolekcja znajduje się w Muzeum Brytyjskim, można je także podziwiać w Narodowym Muzeum Starożytności Szkocji, oraz mniejszych muzeach lokalnych. Niektóre zabytki runiczne pozostawiono na ich rodzimych miejscach, można je także spotkać zwiedzając Skandynawię i północne części Europy.

Zabytki

Wczesne zabytki runiczne

Najstarsze odnalezione inskrypcje runiczne pochodzą z 200 r. n.e. Już one ukazują mistrzostwo pisma i różnice w technikach jego zapisywania. Inskrypcje z tego okresu bywają trudne do tłumaczenia, gdyż badacze mają problemy z rozpoznaniem liter. Napisy zbadane do tej pory są rzadkie i zawierają głównie imiona własne.

Pismo runiczne występowało wtedy głównie na terenach północnych, potem rozpowszechniło się na południe i wschód Europy. W północnych Niemczech odkryto broszę z I w. n.e., która posiada litery podobne do run. Niektórzy badacze uważają że jest to najwcześniejszy przykład pisma runicznego.

Najsłynniejszy zapis w 24 znakowym Futharku pochodzi z okresu między rokiem 400 a 450 n.e. Umieszczony na wspaniałym dużym rogu ze złota, znaleziony w 1734 r. niedaleko wioski Gallehus w Tonder w Jutlandii. Miał różnorodne dekoracje figuralne zwierzęce i ludzkie oraz napis runiczny na szczycie. Róg został skradziony w 1802 r. i przetopiony, ale istnieją zapiski. Kamień z Rök w Ostergotlandii należy do najwspanialszych kamieni runicznych w Szwecji. Umieszczona jest na nim najdłuższa znana inskrypcja, szczelnie pokrywająca całą powierzchnię.

Kamień z Rök

Literatura

1. Baggott A.: Runy : podglądanie przyszłości, zrozumienie siebie, przywracanie harmonii i zdrowia Łódź, cop. 1999.
2. Encyklopedia wiedzy o książce. Wrocław 1971.
3. Maciejewski W.:Wczesne zabytki runicznePoznań 1990.
4. Matela L.: Runy i ich zastosowanie : znaki runiczne dla zdrowia, do medytacji oraz do wróżenia : mudry i runy w terapeutycznych układach rąk : miejsca mocy i runy Białystok 1998.
5. Page R. I. Pismo runiczne Warszawa 1998.
6. Batey C. [et al.] ; z ang. przeł. Turczyn-Zalewska H.: Wikingowie Warszawa 1998.

Do góry

Zobacz także

Historia pisma | Pismo egipskie | Pismo arabskie | Pismo łacińskie Średniowieczna książka irlandzka

Wirtualna Historia Książki i Bibliotek. Kraków 1997-2007.
Tekst opracowała © Agnieszka Kurzeja. Kraków 2004
Statystyka