Rodzaje pisma w książce rękopiśmiennej

Aktualna sciezka dostepu

Pismo greckie

Pismo łacińskie

Pismo humanistyczne

Pismo gotyckie

minuskla gotycka

tekstura

majuskuła gotycka

kursywa gotycka

pismo bastardowe

Pismo gotyckie

Było formą pisma łacińskiego, panującą powszechnie w Europie od XIII do XV w. i narodziło się na początku XI w. w pn. Francji i Flandrii.

Charakterystyczne cechy pisma gotyckiego to : przewaga wysokości nad szerokością, skłonność do tworzenia ostrych łuków i ostrych katów oraz do łamania linii prostej trzonków i lasek, zwartość i łączenie liter ze sobą.
Pierwsze objawy tych tendencji dają się wykryć w piśmie już w IX w., wyraźniej w XI w., zwłaszcza w pn. Francji.
Pełne wykształcenie cech gotyckich nastąpiło w ciągu XIII w.. Przemianom tym ulegały oba zasadnicze rodzaje pisma gotyckiego, tj. majuskuła i minuskuła.

Była pismem ręcznym, wykonywanym ukośnie trzymanym szerokim piórem. Jej charakterystyczną cechą są zwężone litery oraz mała interlinia.
Począwszy od XI w. kształt liter stawał się coraz węższy. W rysunku pisma następują zmiany. Półkoliste elementy wypierane są przez linie owalne, a później przez energiczne, załamane pod ostrym kątem, podwyższone nieco w stosunku do szerokości litery.
Litery umieszczone są bardzo blisko siebie, w rysunku podobne do sztachet ogrodzenia. Odstępy między wyrazami są bardzo niewielkie. Im węższa jest sama litera, tym krótsze są kreski tworzące jej górne załamanie. Wiersze odznaczają się zwartością optyczną i geometryczną, interlinia jest wąska, co ujemnie wpływało na czytelność pisma. Szczególnie jest to widoczne przy napisach gotyckich z XIV w.

Pismo XI w. jest pismem ascetycznym, bez ozdób. W XII w. początkowe litery zdań są już akcentowane i ozdabiane. Pod koniec XII w. litery rozpoczynające zdanie są już większe i bogaciej zdobione.
Od połowy stulecia litery te otoczone są pętlami, zakrętasami, drobnymi liśćmi, gronami i kłosami. Później ornamenty te wzbogacono postaciami zwierzęcymi i ludzkimi.

W północnej Francji jedna z wcześniejszych (druga połowa XIII w.) odmian minuskuły gotyckiej, drobniutkie pismo tzw. perełkowe, stosowane do miniaturowych rozmiarów biblii na welinie.

2.Tekstura

Coraz większa tendencja do zaostrzania kształtów i załamań przy jednoczesnym dążeniu do osiągnięcia pewnej monumentalności i ornamentacyjności doprowadziła do stworzenia nowej postaci minuskuły, tekstury, używanej powszechnie od końca XIII w. aż do schyłku średniowiecza do pisania książek, zwłaszcza liturgicznych lub innych o bardziej uroczystym lub ozdobnym charakterze. Nazwa tekstura z łac. textus - tekst, ustęp, werset, oznaczało to kontrast liter, którymi pisano teksty.

Cechy gotyku w piśmie najbardziej dojrzałą formę osiągają w teksturze. Pionowe kreski głównych liter, są niby "przyciśnięte" do siebie, w piśmie zanikają elementy okrągłe i cieniutkie linie. Pojawiają się natomiast romboidalne kreseczki kończące główne linie liter w górnej i dolnej ich części. Kształt tych zdobników umożliwiał łączenie ze sobą liter.
Kształt liter jest bardziej strzelisty, szerokość linii minimalna, górne i dolne wydłużenia poszczególnych liter są niewielkie podobnie odstępy między wyrazami. Wskutek tego pismo jest mało czytelne.

Innym rodzajem pisma książkowego XIV w. jest missala (msza) - termin ten odnosi się do pisania stosowanego głównie przy pisaniu mszałów.

3.Majuskuła gotycka

Stosowana była zwykle w formie inicjałów kładzionych na początku rozdziałów czy ustępów, malowanych często czerwoną lub niebieską farbą.
Litery majuskule wywodzą głównie z przekształconej uncjały oraz z powiększenie rozmiarów liter minuskulnych.
Jako pismo samodzielne występuje zasadniczo tylko w epigrafice.

4.Kursywa gotycka

Pismo wykraczając poza sfery duchowieństwa, stwarzało coraz częściej konieczność posługiwania się nim do potrzeb codziennych. Przyczyniło się do tego m.in. powstanie uniwersytetów, rozwój szkół parafialnych, upowszechnienie papierów.
Konieczność szybkiego pisania, z zaniedbywaniem reguł kaligrafii, doprowadziło do wykształcenia już w XIII w. i upowszechnienia kursywy gotyckiej - pisma używanego głównie na potrzeby bieżące, ale przenikającego także i do książek (skrypty, wykłady, kazania).
Dążenie do upraszczania kształtów liter doprowadziło w kursywie do zniwelowania charakterystycznych dla pisma gotyckiego załamań i wytworzenia pewnych nowych form literowych.

5.Pismo bastardowe

W XIV-XV w. powstały przejściowe odmiany pism, które doprowadziły do syntezy dwóch typów : minuskuły łacińskiej i tekstury gotyckiej. Jest to tzw. bastarda, łącząca w sobie zalety pisma książkowego możliwością stosunkowo szybkiego pisania.
Obraz tekstu pisanego bastardą jest ciemniejszy od minuskuły humanistycznej, ale jaśniejszy od tekstury.
Kreski główne liter są silnie zaznaczone. Wysokość wiersza dostosowana jest do minuskuł. Tam, gdzie kształt liter minuskułowych oparty jest na elementach kolistych (a, o, b), cech ta zachowuje się również przy bastardzie.
Wszystkie typy bastardy pisano ukośnie trzymanym piórem.

Odmiany pisma bastardowego :

1. rotunda (wł. rotundo - okrągły, zaokrąglony) - powstała w Italii pod koniec XIII w. Charakteryzuje się szerokimi i zaokrąglonymi literami. Górne wydłużenia liter są krótkie, interlinia wąska. Brak jest romboidalnych zakończeń podstaw liter oraz przy górnej ich części.

2. gotyko-antykwa - widoczne jest pokrewieństwo tego pisma z minuskułą gotycką. Jest to energicznie kreślone pismo ręczne, wykonywane szerokimi pociągnięciami pióra, odznaczające się zaokrągleniem i nieco większymi wydłużeniami górnymi liter oraz szeroką interlinią

3. bastarda - wykazuje podobieństwo z minuskuła humanistyczną. Główne linie członów liter są szerokie, poszczególne litery zaokrąglone, z wydłużonymi w górę liniami, z szeroką interlinią.

4. szwabacha ( powstała prawdopodobnie w Szwabach pod Norymbergią)

Aktualna sciezka dostepu

Copyright © Akademia Pedagogiczna w Krakowie. Opracowała Anna Szczurek pod kierunkiem Stanisława Skórki. Kraków 2002