|
Pismo greckie
Pismo łacińskie
Pismo humanistyczne
Pismo gotyckie
Galeria zdjęć
Strona główna
|
Pismo łacińskie
`
Pismo alfabetyczne zostało przejęte przez wiele kultur europejskich. Wśród nich szczególną rolę odegrali Etruskowie. Pismo etruskie stało się podstawą wszystkich alfabetów italskich, do których należą: umbryjski, oskijski, falijski.
Etruskowie panowali w Rzymie od VIII do końca IV w. p.Chr., wtedy to pobili ich Latynosie.
Późniejsi Rzymianie przystosowali niektóre litery alfabetu greckiego (w zachodniej odmianie) do dźwięków swojej mowy i tak powstało pismo łacińskie.
Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w niemal całej Europie.
Do najstarszych zabytków tego pisma należą inskrypcje, najsłynniejszą jest tzw. Stela Romulusa (łac. lapis Niger)- ok. 500 p.n.e., oprócz tego waza Duenosa, złota szpilka z Praeneste (łac. fibula Praenestina) - ok. 600 p.n.e.
Klasyczny alfabet łaciński składał się z 21 liter, gdyż litery B, D, O, X (nie istniejące w alfabecie etruskim) zostały przejęte bezpośrednio z greckiego. W III w. p.n.e. z litery C utworzono literę G (początkowo C oznaczała obie głoski). W I w. p.n.e. dodano litery Y i Z.
Początkowo kierunek pisma był od prawej ku lewej lub naprzemianległy. Od IV w. p.n.e. ustalił się kierunek od lewej ku prawej.
Pismo łacińskie wytworzyło szereg form i typów graficznych.
1. Kapitała rzymska Pismo to używane jest do dziś od 2600 lat. W tym czasie zasadnicze kształty liter pozostały bez zmian. Kazda litera kapitały rzymskiej ma jednakową wysokość. Jest to pismo czysto fonogramiczne, w którym dla oznaczenia samogłosek i spółgłosek używa się oddzielnych znaków.
Początkowo był to alfabet majuskułowy, a w drodze ewolucji przekształcił się w alfabet majuskułowy i minuskułowy.
Kapitała jako pismo całych kodeksów było używane do VII w., później stosowane je tylko wyjątkowo do ksiąg kościelnych szczególnie uroczystym charakterze ( np. "Złoty kodeks pułtuski").
Zachowane kodeksy pisane w całości kapitałą należą do rzadkości.
Najstarsze (z IV w. n.e.) są trzy fragmenty kodeksów Wergiliusza, pisane kapitałą kwadratową, i pisane kapitałą chłopską cztery całe kodeksy, również Wergiliusza, z IV-V w. (Vaticanus, Palatinus, Romanus i Mediceus).
Często kapitała była natomiast stosowana do nagłówków i tytułów.
2. Kapitała elegancka lub kwadratowa(łac. capitalis quadrata) Rzymskie pismo kwadratowe, zmianę podstawowej formy liter tłumaczyć należy odmienna techniką pisania. Na kształt liter wywarł płasko ścięty, poziomo trzymany pisak, używany do pisania na papirusie.
Litery są tu szerokie, a powierzchnia zajmowana przez niektóre znaki zbliżona jest tu do kwadratu. Różnica miedzy grubością poszczególnych elementów jest już znaczna. Litery w piśmie kwadratowym są od siebie oddzielone i przeważnie mają jednakową wysokość i mieściły się w schemacie dwóch linii, wysokością wyróżniały się litery : B, F, L natomiast fragmenty G, N, Q, V wystawały poza dolna linię.
Jest to odmiana pisma o szlachetnym kształcie liter, służącym do dziś za wzór do wersalików w piśmie drukarskim.
Poprzeczne kreski kończące litery, tzw. szeryfy, są przeważnie liniami prostymi. Często stosowano również szeryfy zaokrąglane. Szerokość interlinii równa się wysokości liter lub jest nieco mniejsza.
Interpunkcji w piśmie kwadratowym jeszcze nie stosowano. Brak jest również odstępów miedzy wyrazami lub są one bardzo małe.
3. Kapitała chłopska(łac. capitalis rustica) Pismo skromniejsze i mniej staranne. Zachowały się tu podstawowe kształty liter, ale zmiany spowodowane stosowaniem innych przyrządów pisarskich sa już znaczne. Za pomocą szerokiego, prosto ściętego i ukośnie trzymanego pisaka wykonywano cienkie linie pionowe i znacznie grubsze linie poprzeczne.
Łuki liter okrągłych ( B, C, D, G, O, P, Q, R ) pogrubiane są w części górnej i dolnej, a nie w środkowej części bocznej, jak w piśmie kwadratowym.
Charakterystyczne dla rustyki jest stosowanie nieco zmienionych szeryfów, zwężonego duktu pisma, interlinii o szerokości około połowy wysokości litery lub węższej. Litery B, F i L często wyższe są od przeciętnej wysokości wiersza.
4. Kursywa rzymska Jest to pismo na potrzeby codzienne, które ma odmianę starszą i młodszą. Litery są lekko pochylone, o zaokrąglonych dolnych i górnych wydłużeniach, i częściowo z sobą połączone.
Pismo to miało charakter pospieszny i niezbyt czytelny dukt. Nazwa kursywa z łac. currere, co oznacza spieszyć się. Ten rodzaj pisma ułatwiał szybsze pisanie i był bardziej przydatny na codzienne potrzeby.
Pochylenie liter umożliwiało swobodniejsze i szybsze pisanie. Litery są pochylone lekko na prawo i często połączone ze sobą. Dukt tego pisma prowadził do wyraźniejszego obrazu wyrazów. Kursywę uzyskiwano najczęściej używając wąsko ściętego, ukośnie trzymanego pisaka.
Starsza kursywa rzymska zwana też kapitalną lub majuskulną, to forma niedbałego pisma. Używana była do potrzeb bieżących, pismo odpowiednie do szybkiego pisania, złożone ze zniekształconych i lekko ukośnych liter majuskulnych.
Młodsza kursywa powstała wskutek coraz mniejszej dbałości o wygląd i czytelność. Naczelną jej cechą jest przemiana liter majuskulnych na minuskule.
Z kursywy rzymskiej rozwinęła się kuriała - pismo kancelarii papieskiej, odznaczające się szerokim duktem ze skłonnością do zaokrągleń i wyrzucania lasek górnych i dolnych powyżej i poniżej dwulinii.
5.Uncjała rzymska Była kolejnym etapem rozwoju pisma łacińskiego. Jest to pismo z zaokrąglonymi kształtami i niektórymi literami minuskulnymi. Rozwinęło się z kapitały pod koniec III w.
Grubość linii liter w tym piśmie jest zmienna. Uncjała jest pismem książkowym wczesnochrześcijańskim średniowiecza. Sylwetki liter są akcentowane, dzięki temu pismo jest bardziej czytelne.
Jest to pismo wykonywane szeroko ściętym piórem. Litery, które początkowo były od siebie oddzielone, później zostały połączone. Pierwotnie wszystkie litery miały jednakowa wysokość, wysokość dopiero z biegiem czasu niektóre elementy poszczególnych liter ulegały coraz znaczniejszemu wydłużeniu.
Wskutek tego niektóre wydłużone linie liter przechodziły do interlinii. Szerokość interlinii równa się wysokości liter, a często jest nawet większa. Kolumny pisane uncjałą mają charakter surowy i zamknięty.
Późniejsze odmiany uncjały są następujące :
1. półuncjała - stosowano ją od VI w. Charakterystyczną cechą jej jest zaokrąglenie liter, wystające z linii tekstu górne i dolne wydłużenia poszczególnych liter oraz bardziej płynny, ciągły sposób pisania.
Półuncjała jest pierwszym pismem europejskim nieantycznego pochodzenia. Ponadto prócz zwykłych liter tekstowych używano również rzymskiej kapitały dla wyróżnienia poszczególnych liter. Kapitałą pisano wówczas inicjały, pierwszy wiersz rozdziału, tytuły oraz nazwy. Było to zalążkiem podwójnego alfabetu.
Przy półuncjale litery mają różną wysokość z powodu górnych i dolnych wydłużeń. (Litery te nazywamy minuskułami.) Półuncjała stanowiła więc przejście od antycznych wersalików kapitalnych (majuskuł) o jednakowej wysokości do minuskuł o różnej wysokości.
2. irlandzka półuncjała - od VI w. pismo nabierało charakteru narodowego, wywarło znaczny wpływ na rozwój pism europejskich
3. półuncjała merowińsko-frankońska - znana jest od VII/VIII w. Stanowi wzór dla minuskuły karolińskiej. Narodowe odmiany półuncjały to : longobardzka (Italia), zachodniogodzka (Hiszpania), anglosaska (Anglia).
|
