Strona powitalna >> Historia książki >> Książka w Polsce >> Sakramentarz tyniecki
Sakramentarz tyniecki
Najstarszy z zachowanych w Polsce, iluminowanych, rękopiśmiennych kodeksów liturgicznych o wymiarach 28,5 x 22,5 cm liczący 234 karty. Wybitne dzieło szkoły kolońskiej z ok. 1060/1080 r. Związane z Opactwem Benedyktynów w Tyńcu. Przywieziony do Polski prawdopodobnie przez bpa krakowskiego Aarona z Brunwillare (opata benedyktyńskiego), co świadczy o żywych kontaktach z krajami nadreńskimi oraz kulturą francuską.
Sakramentarz pisany jest srebrem na purpurowo barwionym pergaminie. Pismo - minuskuła karolińska, okrągła, naśladująca widocznie wcześniejsze wzory epoki "ottońskiej". Pięknie cieniowane, równe litery , charakteryzujące się prostotą, czytelnością i estetyką kształtu. Posiadają bardzo krótkie laski dolne i niskie laski górne z trójkątnymi pogrubieniami, widoczne też na górnych końcach trzonków liter krótkich jak: i, m, n, u. Szeroko zastosowano też majuskułę, zwłaszcza uncjałę. Wyeliminowano wszelkie zakrętasy i ozdóbki.
Chrystus na tronie
(Kliknij aby powiększyć)
Podobnie jak we wszystkich dziełach z tego okresu tak i tutaj, teksty tworzą i utrwalają porządek społeczny i polityczny. Sakralizują władzę monarchy, wynoszą ponad społeczeństwo i stawiają go w bliskim kontakcie z Bogiem (Maiestas Domini - Chrystus na tronie z książką w ręku. Str. 32 Sakramentarza tynieckiego)
Ukrzyżowanie. Miniatura całostronicowa
(Kliknij aby zobaczyć powiększenie)
O kolońskim pochodzeniu rękopisu, świadczą piękne bordiury, ornamenty inicjałów i miniatury przedstawiajace świętych kolońskich (Gereona, Wiktora, Kasjusza, Florencjusza, Maurycego i in.). Dekorację kodeksu stanowią: 2 całostronicowe miniatury (Maiestas Domini i Ukrzyżowanie); 2 całostronicowe inicjały plecionkowe oraz 42 strony zdobione bordiurami tworzącymi prostokątne ramy wypełnione motywami liści i palmet, uzupełnionymi plecionką, 13 mniejszych inicjałów, wypełnionych złotą lub srebrna plecionka o motywach roślinnych (złoto obrysowane czerwienią, srebro purpurą).
Całostronicowy inicjał "V"
(Kliknij aby powiększyć)
Obecną oprawę o wymiarach 30 x 23 cm stanowi cienka deska z XVII w. pokryta zdobioną skórą - dziś już mało wyrazisty odcisk dużej plakiety ze złoconym superekslibrisem- herbem Opactwa Tynieckiego). Brak grzbietu, cztery podwójne zwięzy.
Inicjał całostronicowy "D"
(Kliknij aby powiększyć)
Nieznane są dokładnie losy Sakramentarza. Wiadomo jednak, że prawdopodobne dla cennej oprawy, został zrabowany przez Szwedów w 1656 r. Odkupiony (już bez oprawy) w Krakowie został zwrócony benedyktynom. Trudności materialne zmusiły klasztor do sprzedania dzieła za 1000 złotych Stanisławowi Zamoyskiemu w 1814 roku, który w 1818 r. włączył je do zbiorów Biblioteki Ordynacji Zamojskiej. W czasie drugiej wojny światowej i po upadku powstania, Sakramentarz został wywieziony z Warszawy i ukryty w kolegiacie łowickiej. Sprowadzony do Warszawy w 1946 i włączony do zbiorów Biblioteki Narodowej, gdzie znajduje się do dziś (Sygn. BOZ. cim 8).
Literatura
- Encyklopedia wiedzy o książce. Wrocław 1971, s.1883
- B. Bieńkowska, H. Chamerska, Tysiąc lat książki i bibliotek w Polsce. Wrocław 1992
- E. Potkowski,Książka rękopiśmienna w kulturze polskiej. Warszawa 1984
- W. Semkowicz, Paleografia łacińska. Kraków 1951, s.54, 132, 304, 308
- Tyniec - sztuka i kultura Benedyktynów od wieku XI do XVIII : katalog wystawy w zamku królewskim na Wawelu. Kraków 1994
Strona powitalna >> Historia książki >> Książka w Polsce >> Sakramentarz tyniecki
Sakramentarz tyniecki. Beata Ozga, Kraków 2002 r.