|
Kultura arabsko-muzułmańska nie stworzyła sztuk plastycznych: rzeźby i malarstwa ponieważ nie sprzyjała temu religia, która odegrała decydującą rolę w rozwoju kultury muzułmańskiej. Negatywny stosunek islamu przejawiał się szczególnie w odniesieniu do przedstawień figuralnych. Panowało bowiem powszechne przekonanie, spotykane zresztą i dzisiaj, że Koran zakazuje przedstawiania istot żywych, a osobliwie postaci ludzkich. Nie jest to jednak prawda, ponieważ Koran nie zawiera takiego przepisu. Islam natomiast przeciwstawia się surowo bałwochwalstwu i wszystkiemu, co by mu sprzyjało. W tradycjach religijnych znajdujemy również wyraźne potępienie kultu grobów i obrazów świętych. Przedstawianie istot żywych było tolerowane tylko przez intelektualistyczną teologię sunnicką i szyicką.
Powstała więc wspaniała architektura muzułmańska i przepiękna ornamentyka, gdzie wykorzystywano przede wszystkim elementy geometryczne, stylizowane motywy roślinne i ozdobne pismo arabskie.
W malarstwie i ornamentyce muzułmańskiej, bez względu na jej miejsce powstania, wytworzyła się pewna ogólna tendencja, rodzaj konwencji artystycznej. Rzemieślnicy i artyści muzułmańscy mają ogromną skłonność do wszelkiego rodzaju scen symbolicznych, tworów wyobraźni, do łączenia motywów roślinnych, kwiatowych czy zwierzęcych, przy czym motywy wzięte z natury przyjmują formy stylizowane, geometryczne. Ornament geometryczny stanowi podstawę sztuki muzułmańskiej, podobnie jak ciało ludzkie jest podstawą i punktem wyjścia sztuki greckiej. Sztuka muzułmańska jest sztuką czystej inwencji, fantazji i idealizmu, jednym słowem jest to sztuka abstrakcyjna. Najbardziej charakterystycznym ornamentem sztuki muzułmańskiej jest arabeska. Można w niej wyróżnić dwa stałe elementy: z jednej strony entuzjastyczną interpretację flory: liści, łodyg i kwiatów, z drugiej strony idealne wykorzystanie linii, które dały początek zasadom: pozornej fantazji, ścisłej geometrii.
Arabeska jest pozbawiona realizmu hellenistycznego; nie ma początku ani końca, ponieważ jest poszukiwaniem Nieskończonego. Zbliża się bardzo do sztuki abstrakcyjnej, intelektualnej. Obok arabeski jest typowa dla sztuki muzułmańskiej stylizacja. Wszystko co zmierzało do oderwania się od świata konkretnego, świata złudy i przemijalności, do intelektualizacji.
Malarstwo muzułmańskie
Nie mamy wiele zabytków malarstwa z pierwszych wieków islamu. Zachowały się pewne ślady malarstwa ściennego i nieliczne pomniki w postaci urywków rękopisów ilustrowanych i liczne wzmianki w literaturze arabskiej o istnieniu tej sztuki. Ponieważ tradycja religijna krępowała rozwój malarstwa, przeto uwaga artystów skupiła się głównie na dekoracji, ornamentyce i miniaturze, które odbiegały od świata rzeczywistego. Miniatura była traktowana jako dodatek do ważniejszej, w oczach muzułmanina,sztuki cieszącej się powszechnym szacunkiem - kaligrafii. Niewiele jednak wiemy o malarstwie miniaturowym pierwszych sześciu wieków islamu. Spotykamy tylko wzmianki w literaturze o istnieniu 27 portretów królów sasanidzkich.
Na wczesnomuzułmańską sztukę malarską wywierała silny wpływ, może nawet decydujący manichejska szkoła malarska, która powstała na terenie Azji Środkowej. Prorok Mani, twórca manicheizmu, żyjący w III w. n. e., był także słynnym malarzem. Niektórzy badacze tego okresu uważają miniatury manichejskie za pierwszy stopień prawie wszystkich muzułmańskich miniatur.
Najstarsze rękopisy z miniaturami z obszaru muzułmańskiego, dostępne dla badaczy, sięgają dopiero XIII w. W nielicznych zachowanych miniaturach tego okresu dominuje barwa czerwona w różnych odcieniach. Obok tych odcieni czerwonych występuje też barwa żółta i zielona także w różnych odcieniach, co świadczy o wpływie koptyjskim.
Malarstwo miniaturowe muzułmańskie z okresu późniejszego jest inspirowane od początku duchem irańskim. Można je podzielić na następujące szkoły :
a\ szkołę abbasydzką lub bagdadzką, zwaną też arabsko-irańską
b\ szkołę irańsko-mongolską Ilchanidów
c\ szkołę Timuridów
d\ szkołę irańską narodową Safawidów
e\ szkołę indyjską muzułmańską za dynastii Wielkiego Mongoła
f\ szkołę osmańsko-turecką z ośrodkiem w Konstantynopolu.
Szkoła abbasydzka
Punkt zwrotny w historii świata muzułmańskiego, a także w historii sztuki islamu stanowi rok 1258, w którym Bagdad został zdobyty przez Mongołów.
Zniszczenie ośrodków kulturalnych dotknęło również cenne kolekcje rękopisów, zebranych w wielkich bibliotekach muzułmańskich gromadzonych od stuleci. Jednak sztuka przetrwała upadek Bagdadu i Abbasydów. Sztuka rozkwita pod opieka okrutnych Mongołów, którzy przyjęli islam i kulturę irańską.
Najczęściej ilustrowane były w tym okresie dzieła przyrodnicze, astronomiczne, medyczne, zbiory bajek pochodzących z Indii, a znanych w przekładzie arabskim pt. "Kalila i Dimna".
Malarstwo szkoły abbasydzkiej wyróżnia się pewną żywiołowością, prymitywizmem, a zarazem fantazją ze skłonnością do ornamentacji. Szkołę abbasydzką charakteryzuje brak troski o perspektywiczne przedstawienie elementów obrazu: brak jest w miniaturach tylnego planu, wszystko wyrasta jakby na jednej linii. Postacie w miniaturach tej szkoły są typowo arabskie: o orlich nosach, spiczastych brodach, niezgrabnych ruchach. Postać ludzka wyróżnia się też swoistą anatomią: postacie przysadziste z dużymi głowami, a małymi korpusami. Natura nie była wiernie odtwarzana, lecz była w znacznym stopniu owocem imaginacji.
Zobacz miniatury >>>
Szkoła irańsko-mongolska Ilchanidów
Do tradycji szkoły malarskiej abbasydzkiej zaczęły przenikać nowe elementy ze wschodu i w rezultacie wykształciła się nowa szkoła o obliczu irańsko-mongolskim.
Zainteresowanie malarstwem chińskim daje się zaobserwować na wschodnich rubieżach kalifatu jeszcze przed wtargnięciem Mongołów. Wpływy chińskie w okresie przed mongolskim pozostawiły nieznaczne ślady na malarstwie miniaturowym perskim. Do nich należą : chińskie tai, czyli motyw chmur o swoistych falistych liniach ; fantastyczne smoki z nieregularnymi skrzydłami i o osobliwych kształtach. Motyw ten był szczególnie wykorzystywany w ozdabianiu marginesów.
W Tabrizie założono wielką akademię kaligrafów i malarzy. Miniaturzyści tej szkoły odznaczają się rozmachem w odtwarzaniu scen batalistycznych. W ich pracach nie znajdziemy precyzji, elegancji i wdzięku postaci, ani też doskonałości wykonania. W tym okresie ilustrowane rękopisy nie były zbyt liczne, pracy artystycznej nie sprzyjały niespokojne czasy.
Zobacz miniatury >>>
Szkoła Timuridów (timuridzka)
Miniatura timuridzka, zrodzona pod koniec XIV w. , kwitnie przez cały wiek XV i XVI.
Ośrodki artystyczne okresu timuridzkiego kontynuują jeszcze formuły malarstwa chińskiego, później decydującą rolę odgrywa tradycja artystyczna irańska.
Miniatury rękopisów pochodzących ze szkół timuridzkich są o wiele doskonalsze od miniatur wykonanych w szkole mongolskiej. Zawierają o wiele mniej scen batalistycznych, natomiast dominują sceny z życia dworu, sceny miłosne i romantyczne, ilustrujące ulubione poematy tego typu. Dekoracja marginesów rękopisów szkoły timuridzkiej, wykonana jest w złocie i srebrze na barwnym papierze, przypomina niekiedy mozaikę polichromową z papierów wycinanych. Malarstwo tej szkoły cechuje subtelność i elegancja, większa swoboda ruchu postaci zajmuje miejsce sztywności wcześniejszego stylu; wzmaga się również siła światła.
Zobacz miniatury >>>
Szkoła irańska Safawidów
Szkoła safawidzka istniała w latach 1502-1722. Malarze odtwarzali sceny dworskiego życia, audiencji królewskich, polowań, a także walk, w których centralną postacią zawsze jest osoba panującego. Patronat tego monarchy nad wszystkimi ośrodkami artystycznymi nadaje sztuce malarskiej pewną jednolitość stylu. Szkoła safawidzka dodaje do palety timuridzkiej kolor różowy, niebieski barwinkowy, żółty jaspisowy i żółty w odcieniu ambry. Barwy są ciepłe i wyraziste.
Za czasów ostatnich safawidów malarstwo przestało być sztuką wyłącznie dworską, stało się bardziej ludowe i powszechne. Zrodziło to pewien indywidualizm, zaczęło się rozwijać malarstwo portretowe.
Zobacz miniatury >>>
Szkoła indyjsko-muzułmańska za dynastii Wielkiego Mongoła
W pierwszym okresie muzułmańskiej historii Indii nie było sprzyjających warunków dla rozwoju malarstwa: wojny, religijny fanatyzm sunnicki, nie dopuścił do rozwoju tej sztuki. Sytuacja zmieniła się radykalnie gdy na arenę wkroczyli Timuridzi. W Indiach muzułmańskich powstała nowa sztuka malarska, która łączyła w różnych proporcjach, zależnie od prowincji i okresu powstania dawne tradycje miejscowe indyjskie i tradycje irańskie, przyniesione przez nowych władców.
W początkach swoich malarstwo indyjskie było sztuką świecką, później służyło również celom religijnym.
Sztuka malarstwa mongolskiego w Indiach w okresie swojego pełnego rozkwitu jest, pod względem kompozycji, wynikiem pewnej syntezy elementów rodzimych indyjskich i wpływów obcych; dziedzictwu indyjskiemu zawdzięcza strukturę monumentalną, uporządkowanie geometryczne, a wpływom europejskim powiązanie organiczne poszczególnych części i podporządkowanie ich całości. W dziedzinie barw też dokonuje się zmiana. Pojawia się tendencja do łagodzenia kolorów i utrzymania w jednej tonacji całego obrazu.
Zobacz miniatury >>>
Szkoła osmańsko-turecka z ośrodkiem w Konstantynopolu.
Początki malarstwa tureckiego należy szukać w sztuce Azji Centralnej.
Nauczycielami Turków w dziedzinie malarstwa miniaturowego byli Persowie. Miniatury tureckie wyróżnia bardziej surowy koloryt z mniejszą ilością tonacji i półtonów, ustawiczne poszukiwanie ruchu, a przede wszystkim wyrazu ;ekspresja i prawda w postawie, a szczególnie w twarzach.
Dzięki częstym wymianom i stosunkom Turcji z krajami europejskimi w II połowie XVIII w. miniaturowe malarstwo tureckie przekształciło się w malarstwo olejne.
Zobacz miniatury >>>
Strona główna | Książka arabska | Oprawy orientalne | Pismo arabskie
|
Zobacz także:
Książka arabska
Oprawy orientalne
Pismo arabskie
Galeria miniatury arabskiej |
