Mezopotamia i Babilon

Strona powitalna >> Dział: historia książki >> Książka w Mezopotamii i Babilonie

W 1845 r. odkryto dawną stolicę państwa asyryjskiego - Niniwę. Pięć lat później natrafiono na bibliotekę króla Assurbanipala. Zachowało się z niej m.in. 20 tys. tabliczek glinianych z charakterystycznym pismem.

Pismo klinowe przejęli Babilończycy po podbiciu Mezopotamii w II w. p.n.e. Używali go jej dawni mieszkańcy Sumerowie. Charakterystyczny kształt pisma był rezultatem żłobienia w tabliczkach z miękkiej gliny rylcem wykonanym z trzciny lub kości o trójkątnym przekroju. Zespoły kresek pionowych, poziomych i ukośnych oznaczały całe wyrazy, z czasem przekształcając się w pismo sylabowe. Po upadku państwa asyryjskiego ustąpiło ono miejsca literowemu pismu aramejskiemu. Charakterystyczny styl utrwalania myśli wynaleziony w Mezopotamii posłużył także do zanotowania innych języków np. Hetytów, Elamitów, perskiego , a nawet armeńskiego. Glina nie była jedynym materiałem do utrwalania myśli, należał do nich także metal np. srebro [Rys. 1], po którym pisano rylcem (qantuppi).

Znaczenie znaków pisma klinowego rozszyfrowali niezależnie od siebie w poł. XIX w.: Georg F. Grotefend i Henry Rawlinson (1810-1895).

Tabliczki gliniane pochodzące z pałacu w Niniwie mają kształt prostokątny o różnych rozmiarach (od 2 cm x 2,4 cm do 22 cm x 37 cm i grubości od 0,2 cm do 2,5 cm). Przed zapisaniem tabliczki najpierw ją liniowano za pomocą napiętego sznurka dla uzyskania równości wierszy i odpowiedniego układu kolumn pisma, błędy zamazywano spłaszczonym końcem rylca.

Naukowcom udało się ustalić że istniały trzy rodzaje rylców, każdy z nich stosowano do innego rodzaju znaków [Rys. 2]. Po zapisaniu tabliczki wypalano, stąd można spotkać różnorodne odcienie gliny, od jasnej czerwieni do głębokiej czerni. Odcień wypalonej gliny odpowiadał tej samej jednostce piśmienniczej. Tekst wyciskano dużym pismem, przypisy i glosy - małym, działa matematyczne zdobiły odpowiednie figury geometryczne.

W przypadku gdy cały tekst nie mieścił się na jednej tabliczce oznaczano kolejność następnych poprzez powtarzanie ostatniego wiersza (tzw. kustosz) oraz numerowanie tabliczek w obrębie jednostki piśmienniczej. Tytułem były pierwsze słowa wiersza (dziś tzw. Incipit) Teksty przepisywane były z poczuciem odpowiedzialności za jego poprawność, którą pisarz gwarantował własnym podpisem oraz notą o dokonaniu rewizji. Na końcu podawano sumę wierszy, z których co dziesiąty był oznaczony, zmniejszało to prawdopodobieństwo pomyłki podczas przepisywania. Cenniejsze egzemplarze kopiowano kilkakrotnie w celu zachowania dla pokoleń.

Pisanie i czytanie pismem klinowym nie było łatwe dla starożytnych mieszkańców Mezopotamii. Nauczyciele pisma i skrybowie stanowili w Babilonii i Asyrii arystokratyczną klasę społeczną, potężniejszą niekiedy od dworzan i samego władcy. Umiejętność czytania i pisania była więc kluczem do władzy i bogactwa [Rys. 3].

Bibliotekarze królewscy sporządzili katalog zbiorów uporządkowany wg treści i podzielony na działy. Znalazły się tu dzieła m.in. z zakresu filologii, astrologii i matematyki, nauk przyrodniczych, prawa i teologii. Odkryte tabliczki przyniosły informacje o niezwykłej sympatii króla Assurbanipala do "książek", polecił on swym urzędnikom odnajdywać i przynosić księgozbiory oraz pojedyncze teksty do biblioteki królewskiej. Napisano o nim:

"Szukał on pilnymi oczyma mądrości w zapisanych tablicach, gdzie żaden król, którzy byli przed nim nie szukał był mądrości Nabu, boga napisów ..."

Jak wykazali specjaliści, w Babilonii kult tradycji piśmienniczej istniał nie tylko za czasów króla Assurbanipala [Rys. 4]. W XIX w. odnaleziono bibliotekę szkolną przy świątyni w Sippar, a w niej ok. 1022 pozycje piśmiennicze. Z kolei w Nippur odkopano w końcu XIX w. bibliotekę przy świątyni boga Baala odzyskując aż 23 000 tabliczek (tylko część całego zbioru).

Początek strony