• Materiał pisarski
• Narzędzia pisarskie
• Postać książki
• Pismo
• Księgarstwo

Materiał pisarski

Materiał używany przez starożytnych Greków do utrwalania tekstu był bardzo różnorodny, począwszy od liści palmowych, kory drzew, płótna, skończywszy na papirusie i tabliczkach metalowych lub drewnianych . Te ostatnie cieszyły się większą popularnością w życiu codziennym. Sposób utrwalania myśli ludzkiej na tabliczkach drewnianych przetrwał aż do średniowiecza. Najczęściej malowano je na biało, aby pismo było lepiej widoczne, następnie pokrywano warstwą wosku, który ułatwiał pisanie. Stopniowo nauczono się łączyć tabliczki w wiązki, co było wygodne w użyciu, zarówno dla ucznia, jak i kupca. Niestety pismo na takiej tabliczce nie należało do starannych i wyraźnych. Poza wymienionymi sposobami materiał ten używano również do zapisywania rachunków, korespondencji, zaklęć i modlitw. Ograniczona ilość miejsca do pisania uniemożliwiła rozpowszechnienie się tabliczek jako nośnika długich tekstów. Jednak wiązka tabliczek stała się prototypem postaci książki - kodeksu, który zdobył popularność około III i IV w. p.n.e.

Na początek

Narzędzia pisarskie

W starożytnej Grecji używano różnorodnych przyrządów (zależnie od sposobu użycia). Pisząc na papirusie posługiwano się skośnie ściętą trzcinką, którą stopniowo modyfikowano poprzez rozszczepianie końcówki, co dawało efekt cienkiego pisma. Pióro takie zwano calamus. Pisząc na tabliczce woskowej posługiwano się metalowym rylcem, spłaszczonym w górnym końcu do zacierania błędów. Do pisania na pergaminie używano również trzcinki, później (ok. V w. n.e.) zaczęto stosować pióra ptaków (głównie gęsie), które ścinano i rozszczepiano na końcu podobnie jak trzcinkę.

Pisarz grecki posługiwał się także liniałem (podobnie jak skryba w Mezopotamii), który służył do nadawania kierunku wierszom i kolumnom. Atrament sporządzano z sadzy, wody i gumy, później używano atramentu wyrabianego z galasówek o ciemnobrunatnym odcieniu. Stosowano też atrament czerwony i podobnie jak robili to Egipcjanie zabarwiano nim tytuły i nagłówki. Do usuwania błędów służyła gąbka.

Na początek

Postać książki

Najbardziej typową postacią książki w Grecji był zwój papirusu, który używano przynajmniej od VI w. p.n.e. do IV w. n.e., a w kancelarii papieskiej jeszcze w XI w. Popularność tego materiału należy upatrywać w stosunkach z Egiptem, które zapewniały ciągły napływ papirusu do Grecji. Postać książki w formie zwoju związana była prawdopodobnie z najwcześniejszym materiałem pisarskim - skórą. Książkę jako przedmiot utrwalający i rozpowszechniający treści literackie stworzyli Grecy ok. V w. p.n.e. Początkowo nie zachwycała pięknem - nierówna długość wierszy, niska i szeroka kolumna pisma, brak odstępów między wyrazami były cechami charakteryzującymi książkę grecką V i IV w. p.n.e. Szata zewnętrzna uległa zmianom w III w. p.n.e. kiedy to kopiści zatrudnieni w Bibliotece Aleksandryjskiej ustalili normy techniczno-wydawnicze, które miały ujednolicić format oraz objętość maksymalną zwoju. Wysokość zwoju papirusowego wahała się od 15 do 30 cm, ale zdarzały się i większe. Rękopis otrzymywał tytuł, który zamieszczano na poczatku lub końcu dzieła. Dla wygody w trakcie czytania usztywniano zwój drążkami drewnianymi lub kościanymi. Zwoje przenoszono w specjalnych pojemnikach, tzw. capsach. Książka w postaci zwoju wraz z upadkiem kultury starożytnej przestała odgrywać dawną rolę, została zastąpiona kodeksem.

Na początek

Pismo

Grecy przyjęli odmienny sposób utrwalania myśli niż państwa kultury wschodniej. Zamiast pisma ideograficznego stosowali pismo alfabetyczne, w którym znaki graficzne oznaczają poszczególne głoski. Pierwsze zabytki takiego pisma pochodzą z VIII w . p.n.e. Twórcami pisma alfabetycznego były ludy semickie zamieszkujące Fenicję. Było on wówczas pismem spółgłoskowym (posiadało znaki graficzne tylko dla spółgłosek, samogłoski oznaczano znakami diakrytycznymi). Najstarsze zabytki pisma alfabetycznego pochodzą między innymi z sarkofagu króla Achirama z Byblos z XIII w. p.n.e.
Pismo alfabetyczne przejęli Grecy od Fenicjan (tych samych, którzy wymyślili pieniądze), z tą różnicą , iż zaczęli oni pisać od lewej do prawej, a nie odwrotnie, jak to robili Fenicjanie. Od Greków przejęły je inne ludy Europy, między innymi Etruskowie, które dało podwaliny pod alfabety italskie. Do tej grupy zalicza się pismo łacińskie używane w starożytnym Rzymie. najwykwintniejszą formą pisma łacińskiego była kapitała.

Na początek

Księgarstwo

W starożytnej Grecji książka nie była jedynym narzędziem rozpowszechniania treści kulturowych. Już w czasach przedhomerowych istniała tradycja ustnego przekazu, zajmowali się nią zawodowi śpiewacy (tzw. aojdowie). W czasach Homera zwyczaj ten rozpowszechnił się na tyle, że pieśni greckiego wieszcza stały się znane całej greckiej społeczności dzięki żywej epice a nie poprzez czytanie. Występy rapsodów zawsze gromadziły tłumy greków, objęte były również opieką państwa.

W Grecji książki sprzedawano razem z innymi towarami, tzn. na rynku. Najsłynniejszym takim miejscem w Atenach była Agora, coś na kształt współczesnej giełdy, gdzie dokonywano transakcji handlowych. Niestety nie zachowało się zbyt wiele źródeł mówiących szczegółowo o ówczesnym ruchu księgarskim. Wiadomo, że miał szeroki zasięg terytorialny, trudno jednak określić stronę organizacyjną, ilość i jakość rozpowszechnianych książek, a także ich nabywców . Według zachowanych świadectw można dziś stwierdzić, iż Ateny i wyspa Rodos były głównymi ośrodkami zaopatrującymi wielką Bibliotekę Aleksandryjską. Dodatkowym bodźcem mającym wpływ na rozpowszechnianie książki w świecie starożytnym były ożywione stosunki handlowe, łączące Ateny ze wszystkimi koloniami greckimi w basenie Morza Śródziemnego. W V w. powstał nowy cech związany z książką - skrybowie (grec. bibliographoi). Zajmowali się oni produkcją i rozpowszechnianiem książek.

Informacje o rozwoju handlu księgarskiego przyniosła m.in. komedia attycka. Eupolis wspomina o książce jako o przedmiocie kupna, inni jemu współcześni twórcy komedii, jak Aristomenes i Nikofon, używali terminu bibliopoles na oznaczenie księgarza. Z kolei Arystofanes w komedii Ptaki napisał, że Ateńczycy po śniadaniu spieszą do ksiąg. Miał zapewne na myśli odwiedziny u księgarzy, gdzie można było znaleźć nowości lub podyskutować na ich temat.

Na początek